Stepanakert

Քաղաքը գտնվում է ԱՀ կենտրոնական հատվածում՝ Արցախի նախկին Խաչեն և
Վարանդա գավառներում: Բնակավայրը տեղաբաշխված է Ղարաբաղյան լեռնաշղ­
թայից դեպի արևելք ձգվող լեռնաճյուղերի վերջնամասի թեք հարթության վրա`
Կարկառ գետի միջին հոսանքի երկու ափերին:
Ժամանակակից Ստեփանակերտը ներառում  է նախկին Ներքին շեն, Սողոմոնի
շեն, Հին և Նոր Արմենավան, Կրկժան, Փահլուլ կամ Փահլուր (Վարդուտ), Մալիբեկլու
գյուղերի տարածքները:
Ստեփանակերտի տարածքում և շրջակայքում հայտնաբերված հնագիտական
նյութերը վկայում են, որ այստեղ մարդը բնակություն է հաստատել անհիշելի ժամա­
նակներից: Առայժմ Ստեփանակերտում հայտնաբերված ամենահին գործիքները`
հատիչներ, մուրճեր, վերագրվում են նեոլիթյան (նոր քարե դար) ժամանակաշրջա­
նին:
1895 թ. Շուշիի ռեալական ուսումնարանի տեսուչ Էմիլ Ռյոսլերը պեղումներ է կա­
տարել Ստեփանակերտի տարածքում և իր հաշվետվություններում հիշատակել է իր
կողմից հայտնաբերված բրոնզե դարաշրջանի առարկաների մասին:
1938–1939 թթ. այստեղ հնագիտական ուսումնասիրություններ  է կատարել գեր­
մանացի ճանաչված հնագետ Յու. Հումմելը: Պեղումների ընթացքում ի հայտ են եկել
Ք. ա. 2–1–ին հազարամյակների գործիքներ, որոնք ներկայումս (Հումմելի զեկու­
ցագրերի հետ միասին) գտնվում են Արցախի պետական պատմաերկրագիտական
թանգարանում:
1960–1980–ական թվականներին Ստեփանակերտում շինարարական աշխա­
տանքների ժամանակ բացվել  են կարասային տիպի թաղումներ: Կարասների մեջ
հայտնաբերվել են երկաթե թուր, երկկանթ կճուճ, գործվածքի պատառիկ, ոսկրե հյու­
սիչներ, խեցեղեն, բրոնզաձույլ արձանիկներ:
1988 թ. նոյեմբերին Ստեփանակերտի Նոր Արմենավան թաղամասում շինարա­
րական աշխատանքների ժամանակ հայտնաբերվել է մի ընդարձակ դամբարանա­
դաշտ, որտեղ պեղումներ  է կատարել ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության
ինստիտուտի արշավախումբը` Համլետ Պետրոսյանի ղեկավարությամբ: Դամբա­
րանադաշտից ոչ հեռու տարածվել  է բնակատեղին: Հետազոտվող տարածքից
գտնվել են վաղ քրիստոնեական դարաշրջանին բնորոշ նյութեր:
ԱՀ մայրաքաղաքի տարածքում հայտնաբերվել է նաև 6–8–րդ դարերի դամբարա­
նադաշտ, որն իր զուգահեռներն ունի Այրարատում, Շիրակում և Գուգարքում հայտ­
նաբերված համանման հուշարձանների հետ: